Καλλιτεχνήματα

«Η μάθηση είναι η εμπειρία. Τα υπόλοιπα είναι απλώς πληροφορίες.»
Albert Einstein

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν αντικειμενικές δυσχέρειες, στην προσπάθειά τους να απομνημονεύσουν. Επίσης έχουν πρόβλημα στην ερμηνεία των οπτικών, ακουστικών και κιναισθητικών πληροφοριών. Συνάμα καταβάλουν προσπάθεια για την πρόσβαση στην πληροφορία και σύνδεσης της με τα αντίστοιχα μέρη του εγκεφάλου. Μερικές φορές η μαθησιακή δυσκολία είθισται να συνοδεύεται από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, υπερ-κινητικότητα ή από συναισθηματικά προβλήματα. Ενώ άλλες φορές εκδηλώνονται διαφορετικά συμπτώματα, κυρίως κατά το συντονισμό κινήσεων και γλωσσικής έκφρασης. Επομένως δεν είναι δύσκολο να συμπεράνουμε, ότι όλες αυτές οι παράμετροι παρεμβαίνουν στη διαδικασία της μάθησης.

Τα συναισθήματα επηρεάζουν επίσης σημαντικά τις μαθησιακές δυνατότητες. Αν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα εκλαμβάνεται ως φρικτή και αγχωτική κατάσταση, το σώμα μας παράγει ορισμένες ορμόνες (του stress), όπως η κορτιζόλη, που λειτουργεί ως μηχανισμός επιβίωσης. Δυστυχώς, αυτές οι αντιδράσεις που δημιουργούν το stress μειώνουν την ικανότητά μας για γνώση και απομνημόνευση. Από την άλλη πλευρά, ο οργανισμός όταν εκλαμβάνει μια δραστηριότητα ως σημαντική ευκαιρία ή περιπέτεια παράγει εκ διαμέτρου αντίθετες ορμόνες και οι σωματικές του αντιδράσεις αυξάνουν την ικανότητά μας για διατήρηση της πληροφορίας.

Η δυσλεξία συγκαταλέγεται στις μαθησιακές δυσκολίες. Η συμπτωματολογία της έγκειται στα εξής: το άτομο μικρής ή μεγάλης ηλικίας, παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάλυση λέξεων, στη σύνθεση συλλαβικών ακουστικών μονάδων σε λεξικά σύνολα με εννοιακό περιεχόμενο και σε ακουστικές μονάδες συλλαβικής βάσης. Δεν υπάρχει ενιαία μορφή δυσλεξίας, και δεν σχετίζεται με τη νοητική υστέρηση.

Η ελλειμματική προσοχή - υπερκινητικότητα αποτελεί μία συστηματική συμπεριφορά του ατόμου που απαντάται συχνά κατά την παιδική ηλικία και ορίζεται από πληθώρα ειδικών ως διαταραχή. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα. Η προσοχή τους μεταπηδά από τη μία ασχολία στην άλλη και σπάνια ολοκληρώνουν αυτό που άρχισαν. Το πρόβλημα εντείνεται εάν πρόκειται για κουραστικές και επαναληπτικές ασχολίες με μεγαλύτερη διάρκεια από τις συνηθισμένες. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της υπερκινητικότητας αποτελούν η αυξημένη κινητική δραστηριότητα και ομιλία.

Ο αυτισμός είναι μία διαταραχή κατά την οποία το άτομο έχει εμφανείς δυσκολίες στις αμοιβαίες κοινωνικές αντιδράσεις και ως προς τη συμπεριφορά του παρουσιάζει επαναλαμβανόμενα μοντέλα. Τα βασικά χαρακτηριστικά των αυτιστικών ατόμων αποτελούν οι ιδιορρυθμίες, ο απομονωτισμός και οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Ως παραλλαγή του αυτισμού νοείται το σύνδρομο Asperger. Ως διαταραχή έχει διαβαθμίσεις από ήπια ως βαρύτερη μορφή (στην εν λόγω περίπτωση το άτομο συγκαταλέγεται στα ΑΜΕΑ λόγω της εμφάνισης πολλαπλών αυτιστικών χαρακτηριστικών και νοητικής υστέρησης).

Στο σημείο αυτό αφού διατυπώσαμε συνοπτικά τις γνωστότερες μαθησιακές δυσκολίες, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο πώς επιδρά η εκμάθηση του πιάνου στα άτομα που εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες αλλά και προτεινόμενους τρόπους διδακτικής προσέγγισης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ενασχόληση με τη μουσική θα ωφελήσει τα εν λόγω άτομα, χωρίς όμως να τα θεραπεύσει γιατί όπως διατείνονται οι γιατροί, οι μαθησιακές δυσκολίες δεν θεραπεύονται πλήρως. Η εκμάθηση του πιάνου θα βοηθήσει ποικιλοτρόπως το παιδί. Αρχικά θα βελτιώσει σταδιακά τις αδρές και λεπτές κινητικές του δεξιότητες, ενώ θα πετύχει το συντονισμό του ματιού και του χεριού του. Εν συνεχεία θα εξελίξει κατά το δοκούν την ικανότητά του για ακουστική διάκριση. Έπειτα θα αυξηθεί η διάρκεια προσοχής του. Τέλος θα βελτιωθούν σαφώς οι επικοινωνιακές του δεξιότητες (γλωσσικές και εξωγλωσσικές). Πρέπει να επισημάνουμε ότι τα προαναφερθέντα στάδια μπορεί να υλοποιηθούν γρήγορα αλλά ενδέχεται η μετάβαση από το ένα στο άλλο να διαρκέσει πέραν της αρχικής εκτίμησης. Συνεπώς η διάρκεια εφαρμογής και μετάβασης ποικίλει ανάλογα με τη δεκτικότητα του παιδιού και τη σοβαρότητα της διαταραχής.

Η διδασκαλία του πιάνου αποβλέπει στο να επιφέρει στα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, ισορροπία συναισθηματική, νοητική και σωματική. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού θα επέλθει σταδιακά, ενώ θα έχει ήδη αποκτήσει αυτοπεποίθηση που είναι προαπαιτούμενο για να αναπτύξει κοινωνική συμπεριφορά.

Διδασκαλία του πιάνου σε άτομα με μαθησιακές δυσκολίες

Το να προσπαθήσεις να διδάξεις μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, να μάθουν μουσική ή να παίξουν πιάνο, ενδέχεται να μοιάζει με πρόκληση. Χρησιμοποιώντας όμως τις σωστές τεχνικές, συνδυασμένες με πολλή ενέργεια, οι μαθητές μπορεί να εξελιχθούν σε εντυπωσιακούς πιανίστες. Ωστόσο δεδομένου του γεγονότος, ότι τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες συνήθως καταπονούνται με την αποστήθιση, η μουσική μπορεί να τους φανεί δύσκολη για να τη μάθουν - αφομοιώσουν. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να φτάσει το παιδί να διδαχθεί σωστά και να αναπτύξει μουσικές δεξιότητες.

1. Διδάξτε σύμφωνα με το επίπεδο του μαθητή. Τα παιδιά και ειδικά εκείνα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ή ακόμη και αυτά με μια πιο σοβαρή αναπηρία όπως το σύνδρομο Down, πρέπει να διδάσκονται με διαφορετικούς τρόπους. Χρησιμοποιήστε εικόνες αντί να ξοδεύετε χρόνο προσπαθώντας να μάθετε το μαθητή να διαβάζει μουσική. Εναλλακτικά μπορείτε να επιτρέπετε στα παιδιά, να επιλέγουν τα τραγούδια που θέλουν, να παίξετε με γνώμονα την τρέχουσα διάθεσή τους. Όσο περισσότερο μπορείτε να μετατρέπετε τη μουσική σε μια οπτική και αισθητική εμπειρία, τόσο καλύτερα θα αποδίδουν.
2. Χρησιμοποιήστε το χιούμορ. Όλα τα άτομα αγαπούν να γελούν, χωρίς να παίζει ρόλο η μαθησιακή τους ικανότητα. Χρησιμοποιήστε ανέκδοτα και αστεία τραγούδια όποτε είναι εφικτό κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Αυτό θα χαλαρώσει το μαθητή, θα νιώσει οικειότητα και θα σας επιτρέψει να οικοδομήσετε μια σχέση. Χωρίστε τα τμήματα του μουσικού κομματιού σε αστείες κατηγορίες, που θα έχουν ως τίτλο ονόματα τροφίμων, χρώματα κ.λπ. Στη συνέχεια μπορείτε να φωνάξετε το μαθητή να παίξει το ¨μήλο¨ ή το “κίτρινο” τμήμα ενός τραγουδιού. Θα διαπιστώσετε ότι η έννοια της μουσικής στροφές θα γίνει κατανοητή πολύ πιο γρήγορα.
3. Αφήστε τους μαθητές να χρησιμοποιούν την κίνηση των μυών και τη σωματική τους δραστηριότητα γιατί θα τους βοηθήσει να ξεπεράσουν το έλλειμμα μνήμης τους. Οι νεότεροι μαθητές θα θελήσουν να συστρέφουν το σώμα τους, για να μοιάζουν με τις νότες και τα μουσικά σύμβολα. Κάνετε μια δοκιμή, για να δείτε ποιος μαθητής μπορεί να εντοπίσει μια λίστα με νότες και συγχορδίες. Αφήστε τους αν είναι εφικτό, να παίξουν μουσική σε εξωτερικούς χώρους. Επίσης δημιουργώντας χειροποίητα όργανα με οικιακά είδη πραγματοποιείται μια δημιουργική εναλλαγή ενός τυπικού μαθήματος μουσικής.
4. Κάνετε συχνά διαλείμματα. Επιτρέψτε στους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να κάνουν διάλειμμα συχνότερα σε σχέση με τους υπόλοιπους μαθητές, αφήνοντάς τους να σηκωθούν, να πάρουν ένα ποτήρι νερό, να περπατήσουν για λίγο μέσα στην αίθουσα κ.λπ., ώστε να μειώσουν τα επίπεδα του άγχους τους και να μπορούν να συγκεντρωθούν στη συνέχεια. Αν ένας μαθητής μαθαίνει κάτι που μπορεί να συνδυαστεί με κάτι άλλο π.χ. με ένα τραγούδι ή να παίζει ένα πνευστό όργανο κ.λπ. να τους ενθαρρύνετε να σταθούν, να καθίσουν, να γονατίσουν ή να ακολουθήσουν οποιαδήποτε άλλη εν δυνάμει παραλλαγή θελήσουν, εφόσον δύνανται να το πράξουν, ας το κάνουν.

Μαρία Μιχαλοπούλου
Καθηγήτρια Πιάνου – Μουσικοπαιδαγωγός – Συγγραφέας βιβλίων Μουσικής

1. Dennison, Paul E. Brain Gym Teacher’s Edition Revised. Edu-Kinesthetics, Inc. Ventura, CA.
2. Fernandez, Ann M. Resources for Students with Learning Disabilities. The Keyboard Companion, Spring, 2002
3. Hannaford, Carla: Smart Moves: Why learning is not all in your head. Great Ocean Publishers, Arlington, VA
4. Νικολόπουλος, Δημήτρης. (2007). Αναγνωστικές Δυσκολίες / Δυσλεξία: Βασικές Επισημάνσεις, Διλήμματα και Εκπαιδευτική Πρακτική, στο «Θέματα Διαχείρισης Προβλημάτων Σχολικής Τάξης» (Επιστημονική επιμέλεια: Ευανθία Μακρή‐Μπότσαρη). Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
5. Αποστολοπούλου, Κ. (2009). Σύγχρονες Διεθνείς Παράμετροι στην Κλινική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ και των Συνοδών Καταστάσεων. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ): Διεθνή δεδομένα και Ελληνική Πραγματικότητα.6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό συνέδριο.
   Βάρβογλη, Λ. (2005). Τί συμβαίνει στο παιδί; Νευροεξελικτικές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Εκδόσεις: Καστανιώτη.
6. Πηγή: Wikipedia, τελευταία ενημέρωση 18/11/13.
7. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic criteria for 299.00 Autistic Disorder. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders [4^th, text revision (DSM-IV-TR) έκδοση].
8. Johnson CP, Myers SM, Council on Children with Disabilities (2007), Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders. Pediatrics 120 (5): 1183–215.
9. Καλύβα, Ε. (2005). Εκπαιδευτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Παπαζήσης.
10. Dempsey, I. & Foreman, P. (2001). Development and Education, in International Journal of Disability, Vol. 48 (Issue I), pp.103-116.
    Σίσκος, Άγγελος. (2013). Οι θεραπευτικές δυνάμεις της μουσικής και η μουσικοθεραπεία στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη.
11. Οι προτεινόμενοι τρόποι είναι ενδεικτικοί και ανέκυψαν από την εμπειρία μου μέσω της διδασκαλίας σε άτομα με μαθησιακές δυσκολίες.